Η ΔΙΚΗ ΜΙΑΣ ΘΝΗΣΙΓΕΝΟΥΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Του Αχιλλέα Κ. Μάμαλη, Πρωτοδίκη Δ.Δ.

Η εκδήλωση της 20^ης Μαρτίου 2024 περί της αβασίλευτης Δημοκρατίας του Μεσοπολέμου (1924-1935) στην αίθουσα συνεδριάσεων του Διοικητικού Πρωτοδικείου Πειραιά, με βασικούς ομιλητές τους κυρίους Θανάση Διαμαντόπουλο και Γιάννη Δασκαρόλη και συντονιστές τον Προϊστάμενο του Δικαστηρίου Δήμο Χρυσό και τον γράφοντα, που θα μπορούσε να εκληφθεί καταχρηστικά και ως μια «δίκη του θνησιγενούς αβασίλευτου καθεστώτος του Μεσοπολέμου», αποτέλεσε ουσιαστικά τη συνέχεια της περυσινής αντίστοιχης στο Δημοτικό Θέατρο για τη δίκη των Έξι. Άλλωστε, η Μικρασιατική Καταστροφή και τα έξι κυπαρίσσια του Γουδή ρίχνουν βαριά τη σκιά τους σε όλην την περίοδο του ελληνικού Μεσοπολέμου και δημιουργούν, συν τοις άλλοις, το ψυχολογικό υπόβαθρο σκέψης και δράσης των βασικών πρωταγωνιστών της εποχής, με τέτοιον τρόπο, μάλιστα, ώστε να καθίσταται αδύνατη η προσέγγιση  προσωπικοτήτων όπως του Πλαστήρα, του Παπαναστασίου, του Πάγκαλου, του Κονδύλη ενδεχομένως και αυτού του κοσμικού «σημείου αντιλεγόμενου» Ελευθερίου Βενιζέλου, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα ως άνω δραματικά γεγονότα του 1922.

Η υπό εξέταση περίοδος χαρακτηρίζεται από την κυβερνητική αστάθεια (με εξαίρεση την περίοδο 1928-1932), τις θεσμικές εκτροπές και το σφιχτό εναγκαλισμό της πολιτικής από το στράτευμα, όπως εξάλλου καταμαρτυρούν τα ποικιλώνυμα στρατιωτικά κινήματα και αντικινήματα της περιόδου, αρχής γενομένης από την «Επανάσταση Πλαστήρα- Γονατά- Φωκά» του 1922 και της αυλαίας πεσούσης την 1^η Μαρτίου 1935 με το μοιραίο βενιζελικό κίνημα που έμελλε να αποτελέσει τον επιθανάτιο ρόγχο της Β’ Ελληνικής Δημοκρατίας… Πόσες πιθανότητες είχε, άραγε, να επιβιώσει μια «δημοκρατία» που υπήρξε καρπός της μονόπλευρης Εθνοσυνέλευσης του 1923 (κατ’ ουσίαν προϊόν της πιο σκληρής στρατοκρατίας που είχε γνωρίσει έως τότε το ελληνικό κράτος) και στο σώμα της οποίας ενεγράφη η υποθήκη του διαβόητου «Κατοχυρωτικού», ήτοι του νομοθετικού εκτρώματος της 23^ης Απριλίου 1924; Η ποινικοποίηση του φρονήματος, βασική πρόβλεψη του εν λόγω νομοθετικού διατάγματος, λειτούργησε ως «σχολείο», από το οποίο αποφοίτησαν τα κατοπινά χρόνια οι επιφανέστεροι εχθροί της Ελευθερίας έως την αυγή της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας, μισό αιώνα αργότερα… Οι αλλαγές του εκλογικού νόμου με προεδρικό διάταγμα (!), η ad hoc άρση της ισοβιότητας των δικαστών (βλ. Θανάση Διαμαντόπουλου, Χωρίς Στέμμα Η αβασίλευτη του Μεσοπολέμου, Ανατομία ενός ιστορικοπολιτικού ατυχήματος, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2023, σελ. 191, όπου περιγράφεται η απομάκρυνση των δικαστών των Πρωτοδικείων Αθηνών, Λαμίας, Χίου και Έβρου εξαιτίας της απόφασής τους να ανακηρύξουν τους «παγκαλικούς» πρώην υπουργούς ως υποψηφίους στις εκλογές του 1926, αψηφώντας την αντισυνταγματική διάταξη νόμου που υπαγόρευε το αντίθετο) και η προφανούς σκοπιμότητας πρόβλεψη ενιαύσιας πρωθυπουργικής θητείας από το Σύνταγμα του 1925/26 (Σύνταγμα Παπαναστασίου), έρχονται να συμπληρώσουν πινελιές ιδιοτέλειας και αυταρχισμού σε έναν καμβά θεσμικής ανωμαλίας.

Είναι χαρακτηριστικό και δηλωτικό του κλίματος της εποχής το κάτωθι απόσπασμα της απολογίας του στρατηγού Πάγκαλου, ενός εκ των σκληρότερων στρατιωτικών και πολιτικών παραγόντων της εποχής, κατά τη δίκη του, όπου αναφέρονται τα εξής (βλ. Διαμαντόπουλου ό.π., σελ. 193) : «Αυτή υπήρξε η κοινοβουλευτική ομαλότης, την οποίαν ως άλλος Ηρόστρατος ανέτρεψα… Το υπ’ εμέ καθεστώς κατ’ ουδέν διέφερε των άλλων. Ήτο μια Επανάστασις επιβληθείσα. Επανάστασις ομοία προς την του Βενιζέλου, του Πλαστήρα, του Παπαναστασίου, του Κονδύλη. Η πρώτη εκλήθη κοινοβουλευτική δικτατορία, η άλλη Επανάστασις του 1922, όπως η του κ. Κονδύλη υπηρεσιακή κυβέρνησις!   Η δική μου απεκλήθη δικτατορία… Ζήτημα λέξεων και ονομασιών. Υπήρξα και εγώ μια ανωμαλία εν μέσω τόσων άλλων…» Ο δικτάτορας Θεόδωρος Πάγκαλος ομολογεί στο σημείο αυτό, άθελά του ίσως, μια αλήθεια: Τη συστηματική και διαχρονική ιδεολογική χρήση της ιστορίας και την επιλεκτική ανάγνωση και ερμηνεία των γεγονότων, ανάλογα με τη σκοπιά του εκάστοτε αφηγουμένου αυτά. Τα όρια Επανάστασης και Πραξικοπήματος ενίοτε είναι ρευστά και δυσδιάκριτα. Στην ανθρώπινη Ιστορία κυριαρχούν οι γκρίζες ζώνες, ενώ τα μανιχαϊστικά ερμηνευτικά σχήματα προσήκουν σε θρησκευτικά δόγματα (και πάντως όχι σε όλα).

Μολαταύτα, η ανωτέρω εικόνα της θεσμικής σήψης, κατά την επίμαχη περίοδο, δεν αντιστοιχεί στο πράγματι πολύ υψηλό επίπεδο της πολιτικής διανόησης που αναδύεται στην μεσοπολεμική Ελλάδα και θωρακίζει ψυχικά τους Έλληνες (μαζί με την μνημειώδη λογοτεχνική παραγωγή της Γενιάς του ’30), ηχώντας το σάλπισμα της Νίκης του 1940 αλλά και δημιουργώντας το ηθικό καταφύγιο του Έθνους κατά τα σκοτεινά χρόνια που ακολούθησαν … Οι Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Κωνσταντίνος Τσάτσος και Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος προϋποθέτουν ως πνεύματα τους Δημήτρη Γληνό, Σεραφείμ Μάξιμο και Γιάννη Κορδάτο (και αντίστροφα), το «Αρχείο Φιλοσοφίας και Θεωρίας των Επιστημών» επιτελεί το ηθικό του χρέος τελώντας σε διαλεκτική σχέση με τους «Νέους Πρωτοπόρους» (και αντίστροφα).

Εν κατακλείδι, η ωραία φράση, παρμένη από το θεατρικό έργο «Όλιβερ Κρόμβελ» του Π. Κανελλόπουλου, έρχεται να συμπυκνώσει το νόημα της απροκατάληπτης ιστορικής έρευνας, που οπωσδήποτε αποτελεί το ευκταίο, οσάκις επιχειρείται η αναψηλάφηση σπουδαίων γεγονότων και πεπραγμένων μεγάλων προσωπικοτήτων: «Οι Αιώνες μας λένε την Αλήθεια, όχι οι στιγμές…» Οι θεράποντες της Κλειούς επιβάλλεται να εξέρχονται των ασφυκτικών ορίων της Συγκυρίας και των ατομικών τους προκαταλήψεων και προαποδοχών, πρέπει να έχουν το ανάστημα να συνομιλούν με τους Αιώνες, να τους αφουγκράζονται, ακόμα και αν η φωνή των πρώτων ακούγεται ψιθυριστή. Εκείνοι έχουν χρέος να σιωπούν και να ακούν… Μόνο έτσι θα μπορέσουν μετά να «ορθοτομήσουν» το λόγο της ιστορικής Αλήθειας…